„Walory kulturowe ziemi częstochowskiej – obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa” to popularnonaukowa publikacja autorstwa dra Roberta Garstki i Aleksandra Lysko. Już od kilkunastu lat Instytut Korfantego bada obszary kulturowe wokół Katowic m.in. Zagłębie Dąbrowskie, Górny Śląsk. Ziemia Częstochowska jest przez pracowników instytucji badana od dwóch lat. Ta północna część województwa śląskiego to ciekawy obszar, znajdujący się pod wpływem wielu regionów naszego kraju: Śląska, Łódzkiego czy Małopolski… Teren kulturowo różnorodny i niejednoznaczny. - Jeśli w wyobraźni społecznej naszych słuchaczy sytuuje się Górny Śląsk, to nie można tego samego powiedzieć o Ziemi Częstochowskiej. Właśnie przez te różnorodne wpływy – tłumaczył dr Robert Garstka – Jeszcze dwa lata temu mieliśmy plany dookreślenia Ziemi Częstochowskiej, gdzie się zaczyna, gdzie kończy. Ale to zadanie wciąż jest przed nami. Potrzebujemy czasu, by określić, czym ta Ziemia Częstochowska w wymiarze historyczno-etnograficznym jest. - Co podkreślają poprzedni badacze, nazwa tego terenu nie ma historycznego uzasadnienia. Nazwa pojawiła się w 1932 roku, gdy ukazał się pierwszy numer pisma „Ziemia Częstochowska”. My wokół tej nazwy próbowaliśmy robić badania… Mimo wszystko naukowcy wyodrębnili kilka cech charakterystycznych dla Ziemi Częstochowskiej. To budownictwo drewniane, po części strój regionalny i inne, niż na Śląsku obrzędy. - Nie chcieliśmy traktować regionu częstochowskiego z dominującym faktorem Częstochowy, miejsca nam wszystkim znanego. Bardziej zależało nam na wydobyciu unikatowości wszystkich miejsc, które mogą być istotne dla pielęgnowania tradycji. Wierzyliśmy, że ten teren ma dużo więcej do zaoferowania – mówił Aleksander Lysko – nie myliliśmy się. - W badaniach etnograficznych fascynujące jest to, że mimo iż znamy obrzędy dooczne całego kaju, gdy skupimy się na poszczególnych obszarach w Polsce, dotrzeć możemy do miejsc, które nas zaskakują. W naszej publikacji mamy kilka przykładów unikatów na skalę Śląska, jeśli nie kraju w ogóle – mówił dr Robert Garstka. – Na przykład w miejscowości Kruszuna podczas rezurekcyjnego obchodu kościoła na zewnątrz kościoła ustawiane są „kalafiorki”. To taka chemiczna wiązka, która podczas pochodu uderzana jest przez strażaków, tworząc huk i dym. Proszę sobie wyobrazić wspólnie przeżywane rezurekcyjne uniesienie, jednocześnie mając scenerię z filmów akcji. - Z kolei w powiecie myszkowskim mamy zwyczaj Misiów Ostatkowych – mężczyźni na ostatki przebierają się w słomę za misie. Koniecznie trzeba powiedzieć, bo to ewenement na skalę polską, Ziele w Ślęzanach k. Lelowa. Znany w Niemczech czy Austrii stawiany szczyt drewniany z ozdobnym wieńcem, przypominającym wieniec dożynkowy.